Nasz organizm potrzebuje systemu nawigacji koordynującego zarówno działanie poszczególnych komórek, jak i wszystkich narządów i układów. Tę rolę odgrywają właśnie hormony. To one kontrolują większość funkcji naszego organizmu: od podstawowych, takich jak odczuwanie głodu czy temperatury, do skomplikowanych, takich jak płodzenie potomstwa. Odpowiadają też za nastrój i emocje. Właściwy poziom hormonów tak naprawdę jest niezbędny, by zapewnić prawidłowe funkcjonowanie organizmu i czuć się dobrze.
PRECYZYJNY MECHANIZM
Hormony wydzielane są przede wszystkim przez gruczoły dokrewne (wydzielania wewnętrznego). Jest ich dziesięć: przysadka mózgowa, podwzgórze, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, trzustka, nadnercza, jajniki, jądra, łożysko (u kobiet w ciąży), a każdy z tych narządów może wydzielać po kilka hormonów! Wraz z postępem badań naukowcy odkrywają jednak wciąż nowe związki chemiczne, które są nośnikiem informacji w organizmie, i nowe miejsca, w których są wydzielane. Mamy na przykład neurohormony. Te produkowane są przez komórki nerwowe (neurony), oraz hormony tkankowe – wydzielane np. przez tłuszcz zgromadzony w jamie brzusznej.
Nasze hormony przenoszone są z krwią. „Wędrują” po organizmie, docierając do odpowiednich komórek i „przekazując” im właściwe informacje. Narządem koordynującym ich pracę jest podwzgórze. Hormony wydzielane przez ten narząd regulują produkcję hormonów przysadki mózgowej, ta natomiast jest swoistym menedżerem układu wewnątrzwydzielniczego: kontroluje poziom hormonów wydzielanych przez pozostałe gruczoły, bowiem odbiera informacje o ich stanie ilościowym. Gdy któregoś z nich brakuje, przysadka wydziela substancję, która pobudza konkretny gruczoł do pracy.
Rozregulowanie układu hormonalnego może prowadzić do chorób i dolegliwości, które nie tylko wywołują określone symptomy, ale nieleczone mogą spowodować – jak w efekcie domina – większą liczbę coraz bardziej dotkliwych objawów i dalsze zaburzenia funkcjonowania organizmu. Dlatego warto reagować na objawy, które mogą świadczyć o niewystarczającym lub nadmiernym wydzielaniu hormonów. Co powinno zwrócić naszą uwagę?
1. NIEREGULARNE MIESIĄCZKI
Przeciętnie cykl menstruacyjny wynosi 28 dni, które liczymy od pierwszego dnia miesiączki do pierwszego dnia kolejnego krwawienia. Jeśli cykl ulega skróceniu (trwa mniej niż 20 dni) lub wydłużeniu (trwa ponad 36 dni), wówczas można podejrzewać zaburzenia hormonalne. Jakie? Zbyt krótkie lub zbyt długie cykle miesięczne, a także skąpe krwawienia czasami świadczą o nadmiarze prolaktyny. Zbyt duże stężenie tego hormonu we krwi może powodować również cykle bezowulacyjne, a w efekcie kłopoty z zajściem w ciążę. Nieregularne cykle mogą być też spowodowane niedoborem progesteronu, nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy (dlatego dobrze jest wykonać badanie hormonów tego narządu) albo zespołem policystycznych jajników (PCOS). Warto odwiedzić ginekologa, gdyż powodem nieregularnych miesiączek mogą być również zmiany chorobowe w obrębie macicy. Trzeba też wiedzieć, że na rozregulowanie cyklu wpływ mogą mieć również dieta odchudzająca, stres, przepracowanie czy niedospanie.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom hormonów tarczycy T3 i T4, TSH (hormon wydzielany przez przysadkę, stymulujący tarczycę do produkcji T3 i T4), prolaktyny oraz hormonów LH i FSH.
2. PROBLEMY Z ZAJŚCIEM W CIĄŻĘ BĄDŹ POWTARZAJĄCE SIĘ PORONIENIA
Przyczyną tych kłopotów może być zespół policystycznych jajników (PCOS), gdyż właśnie w jego efekcie dochodzi do zaburzeń hormonalnych. Przy PCOS w nadmiarze produkowane są męskie hormony – androgeny – które skutkują podwyższeniem poziomu hormonu lutenizującego LH (który z kolei steruje uwalnianiem jajeczka z pęcherzyka Graafa) oraz obniżeniem wydzielania hormonu folikulotropowego FSH (który pobudza wzrost pęcherzyków w jajniku). W konsekwencji nie dochodzi do owulacji. W wyniku takich zmian hormonalnych pęcherzyki nie dojrzewają, a na jajnikach powstają torbiele. Za trudności z utrzymaniem ciąży mogą być natomiast odpowiedzialne zaburzenia drugiej fazy cyklu i związane z nimi niedostateczne wydzielanie progesteronu. Kłopoty z zajściem w ciążę bywają również spowodowane nadmierną produkcją prolaktyny. To hormon, który jest odpowiedzialny za utrzymanie laktacji, ale gdy pojawia się go zbyt dużo u kobiet niebędących w ciąży, następuje zmniejszenie produkcji hormonów LH i LSH, przez co nie pojawia się owulacja. Płodność mogą zaburzać także nieprawidłowości pracy tarczycy: zarówno jej nadczynność, jak i niedoczynność.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom androgenów, LH, FSH, prolaktyny, progesteronu i ich wzajemnych proporcji oraz T3, T4 i TSH.
3. SPADEK OCHOTY NA SEKS
Za obniżone libido – zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn – może odpowiadać wzrost stężenia prolaktyny. U panów wysokie stężenie tego hormonu powoduje bowiem obniżenie wydzielania testosteronu. W przypadku kobiet przyczyną obniżonego popędu może być również zaburzenie równowagi między estrogenami a progesteronem. Uwaga: często spadek libido jest objawem niedoczynności tarczycy i choroby Hashimoto.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom estrogenów i progesteronu, prolaktyny, a także T3, T4 i TSH.
4. DRAŻLIWOŚĆ, HUŚTAWKA NASTROJÛW
Najczęściej takie stany tłumaczymy stresem czy nadmiarem obowiązków. Za apatię, zmęczenie i rozdrażnienie obwiniamy także pogodę, mówimy o tzw. przesileniu wiosennym czy jesiennej depresji. Tymczasem nagłe zmiany samopoczucia mogą być zależne także od czynników wewnętrznych, m.in. zmian hormonalnych, które u kobiet najczęściej łączą się ze zmianami proporcji estrogenów i progesteronu. Ich poziom zmienia się w różnych okresach naszego życia: podczas dojrzewania, ciąży czy przekwitania. Wahnięcia poziomu hormonów to także typowe objawy PMS, czyli zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Jakie hormony sprawdzić? Stężenie estrogenów, progesteronu, prolaktyny, hormonów tarczycy T3 i T4 oraz TSH.
5. KŁOPOTY Z CERĄ I WYPADANIEM WŁOSÛW
Trądzik jest zwykle utrapieniem nastolatek, ale dorosłe kobiety też mają z nim problem – zmiany skórne mogą występować na twarzy lub plecach i być tak samo uciążliwe jak w okresie dorastania. Skóra najczęściej jako pierwsza reaguje na zaburzenia hormonalne, więc krostki po 30. czy 40. roku życia to sygnał, że powinnyśmy odwiedzić endokrynologa. Kiedy cera zaczyna się przetłuszczać, pojawia się trądzik i łojotok, jest to zwykle wina nadmiernej ilości męskich hormonów – androgenów lub niedoboru hormonów kobiecych – estrogenów. W okresie przekwitania równowaga między kobiecymi hormonami (estrogenami i progesteronem) a androgenami (przede wszystkim testosteronem) zostaje zmieniona na korzyść tych ostatnich. Z kolei za przesuszenie może być odpowiedzialny niedobór progesteronu. Opuchnięta twarz, bladość i pojawiające się rozstępy mogą natomiast świadczyć o niedoczynności tarczycy.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom testosteronu, a gdyby okazał się podwyższony, należy określić jego źródło, np. wykonując USG jajników i nadnerczy.
6. CHUDNIĘCIE LUB PRZYBIERANIE NA WADZE BEZ ZMIANY DOTYCHCZASOWEGO
STYLU ŻYCIA
Jako kobiety jesteśmy przyzwyczajone do wahnięć wagi. Kiedy jednak staramy się ją utrzymać na względnie stałym poziomie, ale mimo wysiłków widzimy spore różnice w przyroście kilogramów lub ich nagły spadek, zróbmy badania hormonalne. Winowajcą może być choroba tarczycy. To ważny gruczoł wewnętrzny wytwarzający hormony, przez co wpływa na nasz metabolizm. Jeśli tyjemy i czujemy się ciągle zmęczone, może to świadczyć o jej niedoczynności (podwyższony poziom TSH). Natomiast jej nadczynność (obniżony poziom TSH) objawia się utratą kilogramów, chociaż jemy tyle, co zwykle, i nadmiernym rozdrażnieniem. Jednak jedną z częściej spotykanych przyczyn przybierania na wadze w dzisiejszych czasach jest insulinooporność, czyli stan obniżonej wrażliwości komórek organizmu na działanie insuliny – hormonu, którego zadaniem jest utrzymanie odpowiedniego stężenia cukru we krwi. W insulinooporności trzustka wytwarza więcej insuliny, a jej nadmiar utrudnia spalanie tłuszczu. Na dodatek ten stan powoduje ataki głodu, co również nie sprzyja utrzymaniu szczupłej sylwetki. Przyrost masy ciała może być też spowodowany leptynoopornością. Leptyna to hormon wytwarzany w tkance tłuszczowej odpowiedzialny za odczuwanie sytości.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom insuliny, leptyny, hormonów tarczycy T3 i T4 oraz TSH.
7. NADMIERNE PRAGNIENIE
Nie ma upału, a nam ciągle chce się pić? Wypijamy zalecane 1,5–2 l wody dziennie, a mimo to ciągle czujemy pragnienie? Może to świadczyć o rozwoju jakiejś choroby endokrynologicznej. Wzmożone pragnienie występuje w nadczynności tarczycy, czemu może towarzyszyć nadmierna potliwość, czyli np. stale wilgotne dłonie. Inna możliwość: to sygnał rozwoju cukrzycy, bowiem pragnienie świadczy o zbyt dużym poziomie cukru we krwi spowodowanym zaburzeniem wydzielania insuliny przez trzustkę, która produkuje za mało tego hormonu.
Jakie hormony sprawdzić? Poziom cukru we krwi.
